Zawodnicy profesjonalni to z reguły w zdecydowanej mierze jednostki znające swój organizm „na wylot" z uwagi na wykonaną pracę treningową na przestrzeni często kilkunastu lat. W ich wypadku badania są kluczem do uzyskania "101 %" potencjału w przygotowaniu do kluczowych imprez. Wiele metod treningowych przetestowali na sobie i są w stanie aplikować z dużą odpowiedzialnością i skutecznością jednostki treningowe także niewykonując badań. Co więcej, w przypadku zawodowca tryb życia nie odgrywa tak znaczącej roli, jak w przypadku amatora, a niewielkie przeciążenia organizm jest w stanie zwalczyć prawidłową regeneracją.
Pracujący, utrzymujący rodzinę amator to bez wątpliwości docelowa grupa sportowców, którzy powinni poddawać się badaniom przynajmniej raz w roku. I nie chodzi tu tylko o wykonywanie badań dla samej idei, ale o monitorowanie postępów wynikających z ciężko poświęconego czasu, jak też (a może przede wszystkim) dla wyznaczenia prawidłowych fizjologicznie stref wysiłkowych dla danych typów wysiłków (mających znaczenie z powodu ich zróżnicowania pod kątem dominującego metabolizmu).
Słowniczek pojęć
- AT - (anaerobic thershold) - to próg, wyznaczany zazwyczaj przez wartość tętna, przy którym układ krwionośny nie nadąża z dostarczaniem tlenu do produkcji energii w komórkach.
- LT - (lactate thershold) - to intensywność wysiłku, którą można także zmierzyćliczbą uderzeń serca (tętno) o przekroczeniu której stężenie mleczanu we krwi jest na tyle duże, że organizm nie nadąża z jego usuwaniem.
- RCP - (respiratory compensation point) - próg, po którym energia pobierana jest wyłącznie z glikogenu produkowanego w skutek przemian beztlenowych (bez udziału tłuszczu).
O ile zawodowiec nie ma kłopotu z określeniem po oddechu, jaki system energetyczny w danym momencie trenuje, dla amatora często jest to zadaniem arcytrudnym. Dla najbardziej niedoświadczonych próby treningu bez precyzyjnego określenia i później pilnowania stref wysiłku mogą zakończyć się przemęczeniem, przetrenowaniem. I to właśnie badania wydolnościowe służą określeniu progu - i stref wysiłku w oparciu o tenże próg - AT, powyżej którego spada do zera udział tłuszczu. Okolice tego progu są najwłaściwsze dla rozwoju cech wytrzymałościowych, a często także najbardziej efektywnego spalania tkanki tłuszczowej.
Z kolei próg RCP to bezwzględny wykładnik zdolności wyścigowych. Im wyższy tym lepiej. Po jego przekroczeniu drastycznie spada zdolność kontynuowania wysiłku o najwyższej intensywności. Osiągnięcie go objawia się nagłą, wysoką hiperwentylacją. Bardzo istotnym z punktu widzenia długodystansowca parametrem jest próg LT, który stanowi klucz do długotrwałego wysiłku na poziomie tzw. wytrzymałości wyścigowej. W większości publikacji utożsamiany jest z poziomem zakwaszenia 4 mmol, jednak precyzyjniej powinno się go określać jako poziom w miejscu przegięcia krzywej zakwaszenia.
Dyscypliną, w której ostatnimi laty w największym stopniu rozwinęła się idea ciągłego monitorowania formy i postępów w procesie przygotowawczym jest bez wątpienia kolarstwo. Jednak wymagania, jakie stawiane są organizmowi w procesie treningowym, są równie wysokie w każdej dyscyplinie o charakterze wytrzymałościowym, a do takich należy bezwzględnie bieg narciarski.
Ideą i założeniem wykonywania badań ergospirometrycznych jest nie tylko dążenie do maksymalnego wykorzystania potencjału zawodnika, ale także ciągłe monitorowanie stanu zdrowia, wykrywanie wczesnych symptomów przemęczenia, które objawiają się regresem w następujących po sobie badaniach. Badania mogą być wykonywane, w zależności od dyscypliny i specyfiki wysiłku, na bieżni bądź na cykloergometrze.
W przypadku biegów narciarskich badania na cykloergometrze bliższe są specyfice biegu techniką łyżwową, podczas gdy badanie na bieżni pozwala w większym stopniu odwzorować mechanikę ruchu biegu techniką klasyczną. Szczegółowe informacje o sposobie przeprowadzenia badania można znaleźć na stronie CDS Diagnostix.
Warto wspomnieć w tym momencie, że najbardziej popularnym badaniem jest "test progresywny do odmowy" z pobieraniem krwi do pomiaru stężenia laktatu na końcu każdego przedziału czasowego obciążenia. W przypadku mężczyzn i testu wykonywanego na rowerze progresja obciążenia wynosi 30W co 3 min, a w przypadku kobiet 25W. W CDS Diagnostix możliwe jest przeprowadzenie każdego testu dedykowanego, np. preferowanego przez trenera zawodnika. Laboratorium umożliwia także badania terenowe, co akurat w przypadku biegu narciarskiego jest formą najbardziej właściwą. Prezentowany przez nas przykładowy zestaw raportów opiera się na teście na bieżni z równomiernym przyrostem prędkości.
Podkreslić należy, że badania takowe są całkowicie bezpieczne dla zdrowia. Niemniej w przypadku zawodników, którzy mają obawy przed pobieraniem krwi z palca możliwe jest wykonanie badania wyłącznie na podstawie spirometrii (wymiany gazowej). Dla mniej kompetetywnie nastawionych biegaczy możliwe jest także wykonanie mniej obciążającego testu, w którym progresja obciążenia kończy się w momencie osiągnięcia progu kompensacji oddechowej. Zasadniczym parametrem, który określa się za pomocą badań spirometrycznych jest próg tlenowy AT, który to – jak już wspomniano - stanowi główny wyznacznik poziomu wytrenowania cech wytrzymałościowych, ekonomicznych (przeliczany w W/kg).
Drugim z kluczowych parametrów ukazanych na wygenerowanych raportach jest próg kompensacji oddechowej RCP, powyżej którego zawodnik wpada w hiperwentylację, utylizacja dwutlenku węgla zachodzi ze znacznie niższą skutecznością, co w konsekwencji objawia się obniżeniem skuteczności wysiłkowej. Im wyższa wartość tego progu i wyższa tolerancja zawodnika na hiperwentylację tym większa jego zdolność do rywalizacji przy najwyższej intensywności.
Kolejnym istotnym, o ile nie najistotniejszym z punktu widzenia predyspozycji genetycznych do wykonywania wysiłków wytrzymałościowych, parametrem określanym w procesie spirometrii jest poziom maksymalnej wydolności tlenowej, tzw. VO2max wyrażony w [ml/min/kg].
Nadmienić należy, że czołówka biegaczy narciarskich to jednocześnie światowa elita zawodników wyróżniającach się najwyższymi wartościami tego parametru sięgającymi 80 [ml/min/kg]. Absolutnym liderem pod względem wydolności tlenowej jest norweski biegacz Bjorn Daehlie.
W przypadku zawodników najwyższej kategorii zalecane jest wykonywanie badań wydolnościowych po każdym makrocyklu okresu przygotowawczego, więc 5-6 razy, a ponadto 2-3 razy w okresie startowym. W przypadku amatorów wystarczającą częstotliwością badań jest początek i koniec okresu przgotowawczego, środek sezonu startowego i tuż przed rozpoczęciem okresu przejściowego, dla określenia aktualnego poziomu sportowego.
Dla zobrazowania treści artykułu załączono raporty z badań przykładowego zawodnika.
Najbardziej interesującym nas raportem jest „podsumowanie", w którym widzimy zaznaczony parametr AT. Jak widać w przypadku zawodnika zlokalizowany jest on przy stosunkowo wysokim tętnie, biorąc pod uwagę wiek zawodnika. Zarówno wartość tętna przy progu AT oraz widoczny szybki wzrost tętna w początkowej fazie wysiłku może świadczyć z jednej strony o dużej świeżości badanego. Możliwe jest także zbyt wysokie tempo w poczatkowej fazie testu, jak na aktualne możliwości testowanego zawodnika.
Z pozostałych raportów trener / zawodnik odczytuje podstawowe informacje o metabolizmie lipidowym (kluczowe przy określaniu najbardziej efektywnego spalania tkanki tłuszczowej), składzie ciała, wydolności układu krążenia i oddechowego.
Kluczem do właściwej interpretacji wyników jest możliwość ich fachowej konsultacji, a taką konsultację otrzymuje każdy klient Diagnostix.
